استئوکندریت دیسکان (osteochondritis dissecans) که به عنوان OCD یا OD نیز شناخته می شود عارضه ای است که در آن قسمتی از استخوان مفصل به دلیل نقصان خونرسانی، از بقیه استخوان جدا می شود. دلیل این امر عدم دریافت خون کافی برای زنده ماندن بافت استخوانی است. گاهی اوقات تکه استخوان جدا شده در مکان اولیه خودش باقی می ماند ولی در صورتیکه این تکه استخوان جدا شده به داخل فضای مفصل بیفتد از عملکرد درست مفصل جلوگیری می کند و باعث بروز درد می گردد. مفصل آسیب دیده، معمولاً آرنج یا زانو؛ ملتهب، دردناک و حساس می شود. ممکن است مفصل در حین حرکت گیر کند یا قفل شود.
این عارضه در مفاصل مختلفی از جمله مفصل ران و مچ پا می تواند رخ دهد. مفصل زانو بیشتر از سایر مفاصل دچار این عارضه می شود. طبق نظر سازمان بهداشت انگلستان و آمریکا، استئوکندریت دیسکان (OCD) در میان مردان در سنین 10 تا 20 سالگی که فعالیتهای ورزشی انجام می دهند بیشتر دیده می شود. بطور کلی این عارضه در میان ورزشکاران ورزشهای پر جنب و جوش بیشتر دیده می شود. با توجه به آمار سازمان بهداشت انگلستان، سالانه از میان هر 100 هزار نفر، 20 نفر مبتلا به این عارضه می شوند. بنابراین OCD تقریباً عارضه نادری است.
با توجه به نظر پزشکان احتمال بهبود این عارضه در کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان بیشتر است چرا که استخوانها در سنین پائین قابلیت بازسازی بیشتری دارند.
تقریباً سه چهارم موارد OCD مربوط به زانو است. اگر مبتلا به این عارضه تحت مراقبتهای مناسب و سریع قرار بگیرد احتمال بهبودی کامل بالا است.
علائم و نشانه های استئوکندریت دیسکان چه هستند؟
علائم و نشانه های استئوکندریت دیسکان عبارتند از:
- گیر کردن و قفل کردن مفصل در حین حرکت
- کاهش دامنه حرکتی مفاصل درگیر
- کرپیتوس (crepitus)، صدا کردن مفصل در حین حرکت
- حساس شدن ناحیه درگیر
- ضعف در ناحیه مفصل درگیر
- لنگیدن
- افیوژن (effusion)، جمع شدن غیر عادی مایع در ناحیه زانو (تورم)؛ درد که پس از فعالیتهای ورزشی شدیدتر است.
- سفتی، خشکی و گرفتگی پس از یک دوره عدم فعالیت
چه عواملی سبب استئوکندریت می شوند؟
اگرچه تحقیقات زیادی در این زمینه انجام شده است ولی کارشناسان درباره علل این عارضه کاملاً مطمئن نیستند. برخی عوامل این عارضه عبارتند از:
- ایسکمی یا ایسکمیا (ischemia): انسداد خون رسانی که باعث عدم رسیدن مواد مغذی به استخوان می شود. این امر به دلیل مشکلات عروقی رخ می دهد. استخوان تحت نکروز آواسکولار (avascular necrosis) یا استئونکروز قرار می گیرد که عبارت است از تخریب استخوانی به دلیل عدم خونرسانی. ایسکمی معمولاً در مفاصلی که سابقاً تحت ضربات آسیب زا بوده اند رخ می دهد.
- ژنتیک: برخی مطالعات با توجه به اینکه این عارضه ممکن است در چند نفر در یک خانواده بروز کند، یکی از علل آن را ژنتیک معرفی می کنند. با این وجود برخی کارشناسان ابتلای چند نفر در یک خانواده به این عارضه را به دلیل سبک یکسان ورزشهایی است که آن افراد انجام می دهند.
- تنشهای مکرر: تنشهای مکرر به مفصل/استخوان می تواند به میزان قابل توجهی خطر این عارضه را افزایش دهد. افرادی که در ورزشهای رقابتی و مسابقات ورزشی شرکت می کنند بیشتر در معرض تنشهای مکرر روی مفاصل و استخوانها هستند.
تشخیص استئوکندریت دیسکان
در صورت مشاهده علائم این عارضه در یکی از مفاصل سریعاً برای درمان و مراقبت باید اقدام کرد. هرچه سریعتر این عارضه تشخیص داده شود و تحت درمان قرار بگیرد، معالجه اثربخش تر و خطر بروز عوارض جانبی کاهش می یابد.
در تشخیص این عارضه ممکن است برخی آزمایشات تشخیصی همانند عکسبرداری اشعه ایکس، سی تی اسکن یا ام آر آی برای مشاهده هرگونه نکروز (necrosis)، مرگ بافتها، یا تکه های جدا شده انجام شود. همچنین ممکن است اسکن استخوان نیز توصیه شود.
همچنین با این آزمایشات تشخیصی، احتمال وجود عارضه های دیگری همانند التهاب، آرتریت، استئوآرتریت، کیستهای استخوانی و آرتریت عفونی رد می شوند.
چه گزینه های درمانی برای استئوآرتریت دیسکان وجود دارد؟
اقدامات و روشهای معمول و سنتی: همانند تغییر نوع فعالیتها یا عدم تحرک و استراحت کافی داشتن. هدف از این اقدامات درمان استخوان ساب کندرال (subchondral) و جلوگیری از شکستگی، تشکیل شکاف و فروپاشی کندرال (غضروف) است.
اگر مبتلا به این عارضه ورزشکار است احتمالاً برای مدت به وی توصیه می شود فعالیتهای ورزشی را متوقف کند. ثابت کردن و حرکت ندادن مفصل معمولاً به وسایل پزشکی نظیر بریس، یا حتی عصای زیر بغل نیازمند است. درصورت بروز درد معمولاً مسکنهای ضد التهابی غیر استروئیدی پیشنهاد می شود. کودکان و نوجوانان زیر 16 سال نباید آسپرین مصرف کنند. فیزیوتراپ نیز می تواند با برخی تمرینات کششی و تمرینات ویژه بهبود این عارضه کمک نماید. معمولاً کودکان نسبت به بزرگسالان به این اقدامات و درمانهای سنتی و معمول بهتر پاسخ می دهند.
عمل جراحی: در صورتیکه درمانها و اقدامات معمول و سنتی که در بالا ذکر شد، کمک مننده نباشند ممکن است عمل جراحی ضروری باشد.
- عمل جراحی آرتروسکوپیک: هدف انجام عمل جراحی آرتروسکوپیک با کمترین میزان آسیب و درد و سرعت بهبودی بالا و کمترین خطر عوارض جانبی است. این عمل جراحی به دو منظور انجام می شود: اول برگشت گردش خون به حالت اولیه و دوم برگشت مفصل به حالت عملکرد طبیعی. با استفاده از یک شکاف کوک و دوربین و ابزارهای کوچکی که به داخل محل آسیب دیده فرستاده می شود، تکه های استخوانی شل در محل اصلیشان دوباره متصل می شوند یا کلاً خارج می شوند. در صورتیکه غضروف همچنان به استخوان متصل باشد، ممکن است از پیچها و پینهایی جهت ثابت نگه داشتن استخوان استفاده شود.
- اتوگرافت استئوکندرال (osteochondral autograft transfer-OATS): در این عمل جراحی از غضروف سالم به جای غضروف آسیب دیده در سطح مفصل استفاده می شود. در واقع این عمل جراحی به نوعی تعویض غضروف است، ولی در اینجا از غضروف بدن خود شخص استفاده می شود.
پس از عمل جراحی بیمار تحت یک برنامه توان بخشی قرار می گیرد. پس از یک دوره اولیه از عدم تحرک، فیزیوتراپی می تواند در بازیابی مجدد قدرت و پایداری مفصل کمک کننده باشد.
جلوگیری از استئوکندریت دیسکان
ورزشکاران به ویژه ورزشکاران حرفه ای و شرکت کنندگان در مسابقات ورزشی باید به نحوه قرارگیری بدن در حین فعالیتهای ورزشی، تکنیکها و روشهای محافظتی و حرکتی توجه داشته باشند، همچنین تمرینات تقویتی ممکن است خطر این عارضه را کاهش دهند. بسیاری از ورزشگاه ها و مربیان به آسیبهای ورزشی آگاهی داشته و سعی در بکارگیری تکنیکها و روشهایی در جهت عدم آسیب به استخوانها و مفاصل و حفظ آنها دارند.
نگارنده: زری هاشمی
منبع: Medical News Today
لینک منبع:http://www.medicalnewstoday.com/articles/166764.php
