تیک عصبی را چگونه کنترل کنیم؟ همه چیز درباره تیک عصبی

از/

تعریف تیک حرکتی

«تیک حرکتی» (motor tic) به انقباضات ناگهانی، سریع، تکراری و غیر ریتمیک یک یا چند گروه عضلانی اطلاق می‌شود که غالباً از کنترل ارادی خارج هستند اما ممکن است به‌مدت کوتاهی سرکوب شوند. American Psychiatric Association+2NCBI+2
گاهی قبل از انجام تیک، یک حس درونی یا «تمایل پیش از علامت» (premonitory urge) وجود دارد که بیمار آن را تجربه می‌کند. NCBI+1
تیک‌ها ممکن است همراه با تیک‌های صوتی (vocal tics) نیز دیده شوند و مجموعه این اختلالات تحت عنوان «اختلال تیک» قرار می‌گیرند. CDC+1

تیکهای عصبی تیک عصبی

اپیدمیولوژی

  • شروع معمولاً در کودکی، بین سنین حدود ۵ تا ۱۰ سال است. Cleveland Clinic+1

  • در حدود ۱ % از جمعیت کودکان ممکن است فرم‌های شدیدتر مانند Tourette syndrome دیده شوند. Wikipedia+1

  • فرم‌های تیک ممکن است طی بلوغ کاهش یابند، اما در برخی افراد ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابند. Healthline+1

دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوق‌تخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائه‌دهنده‌ی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ |  ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱

طبقه بندی

  • تیک‌ها از لحاظ نوع: تیک حرکتی ساده (مانند پلک‌زدن، شانه بالا انداختن) و تیک حرکتی پیچیده (مانند جهیدن، لمس کردن خود یا دیگران) تقسیم می‌شوند. Cedars-Sinai+1

  • از لحاظ زمانی:

    • تیک گذرا (Provisional tic disorder): کمتر از یک سال

    • تیک مزمن حرکتی یا صوتی (Persistent motor or vocal tic disorder): بیش از یک سال، فقط حرکتی یا فقط صوتی. American Psychiatric Association+1

    • Tourette: چندین تیک حرکتی + حداقل یک تیک صوتی، بیش از یک سال، شروع قبل از ۱۸ سال. NCBI

تیک و انواع اختلالات تیک

مکانیسم‌های نوروفیزیولوژیک

مدارهای عصبی مرتبط

مطالعات نشان داده‌اند که اختلال در مدارهای هسته‌های قاعده‌ای (basal ganglia)، قشر مغز (cortex) و شبکه‌های حسی‌ـ‌حرکتی (sensorimotor networks) نقش دارند. PMC+1
به ویژه، کاهش مهار (inhibition) در این مدارها، افزایش انگیزش برای انجام تیک، و دشواری در کنترل حرکتی دیده شده است.

حس پیش از علامت (Premonitory urge)

بسیاری از بیماران گزارش می‌دهند که قبل از تیک یک احساس فشار، ناراحتی یا «باید انجام دهم» دارند؛ سپس تیک به‌عنوان تخلیه آن حس تجربه می‌شود. Wikipedia+1
این ویژگی یکی از امتیازات تشخیصی برای تیک‌ها نسبت به سایر اختلالات حرکتی است

عوامل تعدیل‌کننده

  • استرس، خستگی، هیجان، تغییر محیط می‌توانند شدت تیک‌ها را افزایش دهند. MedlinePlus+1

  • فعالیت بدنی منظم ممکن است به کاهش شدت تیک کمک کند—گرچه شواهد هنوز کامل نیست.

خلاصه

تیک‌ها را می‌توان به عنوان اختلالات کنترل حرکتی دانست که ناشی از عدم توازن بین مسیرهای مهاری و مهارتی در سیستم عصبی مرکزی هستند؛ تعامل پیچیده‌ای بین حس («احساس قبل از تیک») و حرکت، همراه با تغییرات نوروفیزیولوژیک در مدارهای قاعده‌ای و قشری.

ارزیابی بالینی و تشخیص

تاریخچه و معاینه

  • سؤال از زمان شروع تیک‌ها، نوع آنها (حرکتی یا صوتی)، محل و شدت، عوامل تشدیدکننده، تأثیر بر عملکرد روزانه.

  • معاینه دقیق برای دیدن تیک‌ها: پلک‌زدن، شانه‌ بالا انداختن، حرکات صورت/گردن، جهش‌ها.

  • بررسی همراهی‌ها: اختلالات روانی مانند ADHD یا OCD شایع هستند. fixel.ufhealth.org

ابزارهای سنجش

  • مقیاس‌های شدت مانند Yale Global Tic Severity Scale (YGTSS) برای ارزیابی شدت، فراوانی، تأثیر تیک‌ها بر عملکرد روزانه. Wikipedia+1

  • توجه به تشخیص افتراقی: تیک‌ها باید از بیماری‌هایی مانند Dystonia، Myoclonus، علل دارویی یا نورولوژیک دیگر متمایز شوند. NCBI+1

دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوق‌تخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائه‌دهنده‌ی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ |  ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱

تشخیص

  • بر اساس معیارهای اختلالات تیک: شروع قبل از ۱۸ سال، حضور تیک‌ها برای مدتی بیش از یک سال (برای تشخیص مزمن) و رد علل دیگر. NCBI+1

  • تصویربرداری و آزمایشات معمولا برای تشخیص اولیه لازم نیستند مگر شک به علت ساختاری یا دومین.

درمان

درمان‌های غیر دارویی و رفتاری

  • آموزش و حمایتی: توضیح به بیمار و خانواده درباره ماهیت تیک، تکرارشدن، و تأثیر عوامل محیطی. nhs.uk

  • درمان رفتاری: روش‌های مؤثر شامل Comprehensive Behavioral Intervention for Tics (CBIT) هستند که به بیمار کمک می‌کنند احساس پیش از تیک را شناسایی و پاسخ جایگزین استفاده کنند. CDC+1

  • فیزیوتراپی و ورزش: اگرچه مطالعات کامل نیستند، فعالیت بدنی منظم و ورزش هوازی ممکن است شدت تیک را کاهش دهند و به بهبود عملکرد کمک کنند. PMC+1

درمان دارویی

  • داروهای مورد استفاده شامل آنتی‌­سایکوتیک‌ها (مانند ریسپریدون)، آگونیست‌های آلفا-۲، داروهای حذف‌کننده دوپامین، در موارد شدید. nhs.uk

  • هدف درمانی: کاهش شدت و اثر تیک‌ها بر زندگی روزمره، نه لزوماً حذف کامل تیک‌ها. neur

تزریق Botulinum toxin (بوتاکس)

  • در برخی تیک‌های موضعی و عضلانی، تزریق بوتاکس به عضلات درگیر انجام شده است و نتایج اولیه نشان‌دهنده کاهش تعداد/شدت تیک و نیز کاهش احساس پیش از علامت بودند. PMC

  • مرور کاکرین نشان می‌دهد شواهد هنوز بسیار محدود (کیفیت بسیار پایین) هستند و به مطالعات بیشتری نیاز است. PMC

  • اثر معمولاً چند ماه دوام دارد و باید بهینه‌سازی محل، دُز، و زمان‌بندی شود. nhs.uk

دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوق‌تخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائه‌دهنده‌ی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ |  ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱

درمان ترکیبی و الگوریتم پیشنهادی

  • در موارد خفیف: آموزش، رفتاردرمانی (CBIT)، ورزش منظم.

  • در موارد متوسط تا شدید: همان موارد + دارو و بررسی تزریق بوتاکس در تیک‌های عضلانی خاص.

  • در موارد بسیار شدید یا مقاوم: ممکن است گزینه‌هایی مانند Deep Brain Stimulation (DBS) مطرح شوند. nhs.uk

فیزیوتراپی ویژه تیک‌ها

اهداف فیزیوتراپی

  • بهبود کنترل حرکتی کلی و کاهش تأثیرات تیک بر فعالیت‌های روزمره.

  • کاهش عوامل تشدیدکننده مانند خستگی، استرس، خواب نامناسب.

  • افزایش فعالیت بدنی منظم و تقویت ساختار عضلانی و شناختی.

مداخلات پیشنهادی

  • برنامه‌های هوازی منظم (مثلاً ۳۰ دقیقه یا بیشتر، چند بار در هفته) که شواهدی از کاهش شدت تیک دارند. ACAMH+1

  • تمرینات کنترل بدن (postural control)، تمرینات حس‌ـ-حرکت (sensorimotor retraining) که به فرد کمک می‌کند نسبت به حالت بدن، فشار عضلانی و نیاز به تیک آگاه شود.

  • همکاری با فیزیوتراپیست برای مدیریت فعالیت‌های روزمره، کم کردن محدودیت‌های فعالیتی و ارتقای کیفیت زندگی. fixel.ufhealth.org

  • توجه به خواب، استراحت، تغذیه و سبک زندگی به‌عنوان عوامل مهم کمکی در کاهش شدت تیک‌ها.

محدودیت‌ها

  • شواهد قوی و گسترده در خصوص فیزیوتراپی برای تیک‌ها هنوز محدود است. Physiopedia

  • نیاز به طراحی پروتکل‌های مشخص (چه نوع تمرین، چه مدت، چه شدت) وجود دارد.

نتیجه‌گیری و چشم‌انداز آینده

  • تیک‌های حرکتی اختلالی نورولوژیک هستند که تحت تأثیر مدارهای پیچیده حسی‌ـ‌حرکتی قرار دارند و نیاز به رویکرد چندرشته‌ای دارند (نورولوژی، روان‌درمانی، فیزیوتراپی، تزریق).

  • درمان رفتاری (مانند CBIT) و آموزش خانواده/بیمار باید در خط اول باشند.

  • درمان‌های مکمل مانند فیزیوتراپی و ورزش منظم می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند و باید در برنامه درمانی گنجانده شوند.

  • تزریق بوتاکس در تیک‌های موضعی یک گزینه درمانی است، ولی نیاز به مطالعات بیشتر دارد تا پروتکل‌ها بهینه شوند.

  • پژوهش‌های آینده باید به توسعه پروتکل‌های فیزیوتراپی، ارزیابی طولانی‌مدت ورزش و فعالیت بدنی، و مطالعات کارآزمایی تصادفی تقویت تزریق بوتاکس بپردازند.

دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوق‌تخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائه‌دهنده‌ی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ |  ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱

نویسنده/گردآورنده: دکتر شیوا کمش، PhD فیزیوتراپی
حوزه‌های تخصصی: توان‌بخشی عصبی، اختلالات حرکتی، دردهای اسکلتی‌ـ‌عضلانی
روش کار: مرور منابع معتبر و مقالات علمی

درمان بی خوابی

نوشته‌های مرتبط

دیدگاه‌ خود را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

error:
پیمایش به بالا