
تعریف و مقدمه
دیستونی (Dystonia)، اختلالی حرکتی است که با انقباضات غیرارادی، پایدار یا متناوبِ باقیماناندهی عضلات آگونیست و آنتاگونیست همراه است، که منجر به وضعیت بدنی (پوزیشن) غیرطبیعی، حرکات چرخشی یا تکراری و گاهی لرزش میشود. NCBI+2bmj.com+2
ویژگیهای اصلی دِیستونی عبارتاند از:
انقباضات عضلانی مداوم یا متناوب
وضعیت بدنی یا حرکات غیرطبیعی (مثلاً چرخش، کج شدن، پیچش)
این وضعیتها معمولاً با فعالیت اختیاری شروع یا تشدید میشوند و ممکن است در حرکات ساده یا وظایف خاص بروز کنند. bmj.com+1
طبقهبندی و اپیدمیولوژی
طبقهبندی
دِیستونی را میتوان از چند منظر طبقهبندی کرد، که در زیر آمده است:
براساس توزیع: موضعی (فوکال)، منطقهای (سگمنتال)، چندکانونی (مولتیفوکال)، نیمهبدنی (همی–)، عمومی (ژنرالیزه). Frontiers Publishing Partnerships+1
براساس علت:
اصلی (Primary/Idiopathic): دِیستونی که تنها ویژگی نورولوژیک است و علت قابل شناسایی از نظر ساختاری یا نوروفیزیوژیک ندارد. NCBI+1
ثانویه (Secondary): ناشی از آسیب ساختاری، عفونت، داروها، بیماری متابولیک یا نوروژنیک. NCBI+1
دِیستونی پلاس (Dystonia-plus syndromes): اختلالاتی که دِیستونی دارند ولی علاوه بر آن علائم دیگری چون میوکلونوس، پارکینسونیسم یا آتاکسیا نیز دیده میشوند. NCBI
اپیدمیولوژی
دیستونی سومین اختلال حرکتی شایع پس از پارکینسون است. NCBI+1
برآوردها نشان میدهند که جمعیت قابلتوجهی را در بزرگسالان و کودکان دربرمیگیرد، اگرچه شیوع دقیق به علت تنوع فرمها چندان روشن نیست. Physiopedia+1
در فرمهای فوکال بزرگسالان، مثلاً دِیستونی گردنی (Cervical Dystonia)، بیشترین شیوع دیده میشود. NCBI+1
دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوقتخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائهدهندهی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ | ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱
مکانیسمهای نوروفیزیولوژیکی
بررسیهای جدید نشان میدهند که دیستونی بیش از آنکه ناشی از یک ضایعه ساختاری مشخص باشد، ناشی از اختلالات عملکردی (نوروفانکشنال) در مدارهای حرکتی و حسی ـ حرکتی است. NCBI+2bmj.com+2
چند مکانیسم کلیدی عبارتند از:
کاهش مهار عصبی (Loss of inhibition)
– مطالعهها نشان دادهاند که بیماران دیستونی دارای کاهش مهار در سطوح مختلف دستگاه عصبی هستند: قشر موتور، ساقه مغز، نخاع. Frontiers Publishing Partnerships+1
– این کاهش مهار منجر به انقباضهای همزمان آگونیست و آنتاگونیست، زمانهای انقباض طولانیتر و سرریز عضلانی میشود. NCBIاختلال انتگرهی حسی ـ حرکتی (Sensorimotor integration dysfunction)
– عملکرد طبیعی نیازمند هماهنگی بین ورودیهای حسی، پردازش در سیستم عصبی مرکزی و تولید پاسخ حرکتی است. در دیستونی این فرآیند دچار اختلال میشود. Frontiers Publishing Partnerships+1
– برای مثال، در برخی بیماران کاهش آمارههای آنیتریوپی (FA) در ماده سفید در اطراف قشرِحسیحرکتی، پُنز و ساقه مغز دیده شده است. NCBIافزایش قابلیت پلاستیسیتهی مغز (Altered plasticity)
– مغز بیماران دیستونی ممکن است پاسخ بیشتری به تمرینات یا تحریکات داشته باشد که به معنای پلاستیسیتهی افزایشیافته است، ولی این پلاستیسیته ممکن است به سمت مسیرهای نامطلوب (پاتولوژیک) هدایت شود. PMC+1
– به بیان دیگر، انعطافپذیری بیش از حد یا نامتعادل میتواند منجر به تثبیت الگوهای حرکتی نابهنجار شود.نقش ساختارهای مختلف مغزی
– اگرچه تمرکز اولیه بر گلوبوس پالیدوس داخلی (GPi) و هستههای پایهای بود، اما اکنون روشن است که قشر، مخچه، مغز میانی، نخاع نیز در این اختلال نقش دارند. NCBI+1
– برای مثال، ارتباط بین مخچه و قشر حسیحرکتی ممکن است در بروز دیستونی دخیل باشد.
به طور خلاصه، دیستونی را میتوان به عنوان اختلالی در «کنترل بازخورد و پیشبینی حرکتی» دانست که طی آن مسیرهای مهاری، حسی و پلاستیسیته مغزی درهم میآمیزند و منجر به الگوهای حرکتی ناخواسته میشوند.
ارزیابی بالینی و تشخیص
تاریخچه و معاینه
باید سؤال شود درباره اینکه آیا انقباضات عضلانی غیرارادی وجود دارد، آیا با فعالیت شروع یا تشدید میشوند، آیا وضعیت بدنی یا حرکتی غیرطبیعی وجود دارد، آیا درد یا ناراحتی همراه است.
در معاینه فیزیکی ممکن است انقباضات همزمان آگونیست و آنتاگونیست، وضعیت غیرطبیعی ثابت یا در طی حرکت، “سرریز” عضلانی (overflow) و تشدید با فعالیت یا استرس مشاهده شود. NCBI+1
ابزارهای تشخیصی و آزمایشها
اغلب تصویربرداری ساختاری (MRI) طبیعی است در فرمهای اولیه، اما ممکن است DTI یا MRI پیشرفتهتر تغییرات ظریفی نشان دهد. NCBI
الکترومیوگرافی (EMG): ممکن است انقباض همزمان آگونیست و آنتاگونیست و الگوی ممتد در عضلات را نشان دهد. NCBI
استفاده از مقیاسهای عینی مانند TWSTRS (Toronto Western Spasmodic Torticollis Rating Scale) برای دِیستونی گردنی.
تشخیص افتراقی: اسپاستیسیتی، ریجیدیتی، تیکها، سایر اختلالات حرکتی باید مدّ نظر باشند. Physiopedia
اهمیت کیفیت زندگی و عوارض
بیماران دیستونی غالباً درد، اختلال عملکردی، اختلال خواب، افسردگی و اضطراب را تجربه میکنند. Physiopedia+1
بهبود درمانی باید نه تنها به بهبود وضع حرکتی، بلکه به کاهش درد، بهبود عملکرد روزانه و کیفیت زندگی توجه داشته باشد.
دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوقتخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائهدهندهی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ | ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱
درمانها
درمانهای دارویی، بوتاکس و جراحی
داروها
– داروهایی مثل آنتیکولینرژیکها، بتابلوکرها، باکلوفن، داروهای ضد تشنج و … ممکن است استفاده شوند، ولی اثرات محدود دارند. sciencedirect.com+1
– درمان علت (مثلاً در دیستونی ناشی از مس یا دارو) اگر قابل شناسایی باشد. practicalneurology.comتزریق Botulinum Toxin
– برای فرمهای فوکال یا سگمنتال (مثلاً دیستونی گردنی، بلفارواسپاسم) اغلب اولین گزینه درمانی است. practicalneurology.com+1
– با تکرار معمولاً هر ۳-۴ ماه. BioMed Centralجراحی و تحریک عصبی مرکزی (Neuromodulation)
– Deep Brain Stimulation (DBS) از جمله گزینههای مهم در دیستونی ژنرالیزه یا مقاوم به درمان است. practicalneurology.com
– سایر روشهای نوظهور مانند اولتراسوند متمرکز، تحریک غیرتهاجمی نیز در حال تحقیق هستند. practicalneurology.com
نقش فیزیوتراپی و توانبخشی
– مطالعات اخیر نشان میدهند که فیزیوتراپی بهعنوان مکمل درمانی برای دیستونی، خصوصاً در دیستونی گردنی، میتواند باعث کاهش درد، کاهش شدت بیماری، بهبود عملکرد و کیفیت زندگی شود. BioMed Central+1
– بازنگری سیستماتیک در ۲۰۲۴ نشان داد که در بیماران با دیستونی گردنی، اضافه کردن برنامه فیزیوتراپی به همراه تزریق بوتولینوم باعث کاهش درد به طور معنیدار (تفاضل میانگین ≈ 5 واحد در مقیاس درد) شده است. BioMed Central
– برخی مداخلات فیزیوتراپی شامل:
کشش و ریلکس کردن عضلات درگیر
تقویت عضلات مخالف (آنتاگونیستها) برای بهبود وضعیت بدنی
آموزش مجدد حسـ-حرکت (sensorimotor retraining)
استفاده از وسایل کمکی مانند ارتزها، TENS، کینزیوتِیپینگ، بیوفیدبک. Frontiers Publishing Partnerships+1
– نکته کلیدی: برنامهریزی فردی، پیوستگی و تکرار در منزل اهمیت دارد. Frontiers Publishing
پیشنهاد الگوریتم درمانی ترکیبی
بر اساس منابع، الگوریتم پیشنهادی میتواند به شکل زیر باشد:
در فرمهای فوکال/سگمنتال: تزریق بوتولینوم + برنامه فیزیوتراپی → اگر پاسخ کافی نبود، داروهای کمکی → در موارد مقاوم، ارزیابی برای DBS
در فرمهای ژنرالیزه یا ثانویه: ابتدا علت یابی → درمان علت + مراقبت علامتی (بوتولینوم/دارو/فیزیوتراپی) → در موارد شدید، DBS
در تمامی موارد: توجه به درد، عملکرد روزانه، کیفیت زندگی، همراهی روانی. practicalneurology.com+1
فیزیوتراپی به تفکیک فرمها
دیستونی گردنی
– چندین مطالعه نشان دادند که برنامههای فیزیوتراپی زمانبندیشده به همراه بوتولینوم، باعث کاهش درد، بهبود محدوده حرکتی گردن و وضعیت بدنی شدهاند. BioMed Central+1
– با این حال، هنوز شواهد مشخص برای نوع دقیق، شدت و فرکانس تمرینات وجود ندارد. BioMed Central
دیستونی دست / وظیفهمحور (Task-specific dystonia)
– برای مثال، Writer’s Cramp یا دیستونی موزیسینها. در اینها مداخلات شامل آموزش دوباره مهارت حرکتی، سپریموس (constraint) یا محدودسازی حرکت، استفاده از اسپلینتها، بیوفیدبک و تحریک الکتریکی بودهاند. Frontiers Publishing Partnerships+1
– مدارهای نوروفیزیولوژیک خاص حسـحرکت در این بیماران تغییر کردهاند، بنابراین تمرکز بر بازتوانی حرکتی دقیق اهمیت دارد.
دیستونی عملکردی (Functional Dystonia)
– فرمهایی که الگوی عملکردی (نه لزوماً ساختاری) دارند. مداخلات توانبخشی چندحالته شامل فیزیوتراپی، ارتوپدی، رواندرمانی (مثلاً CBT) اثبات شدهاند. Frontiers Publishing Partnerships+1
دکتر حمید نوراللهی مقدم، متخصص مغز و اعصاب و فوقتخصص اختلالات حرکتی (پاریس). ارائهدهندهی بوتاکس درمانی و زیبایی با نگاه علمی و ایمن. شنبه–دوشنبه ۱۱–۱۸ | ۸۸۹۶۶۱۵۴-۰۲۱
تزریق Botulinum Toxin – برای فرمهای فوکال یا سگمنتال (مثلاً دِیستونی گردنی، بلفارواسپاسم) اولین گزینه درمانی اغلب است.

نویسنده/گردآورنده: دکتر شیوا کمش، PhD فیزیوتراپی
حوزههای تخصصی: توانبخشی عصبی، اختلالات حرکتی، دردهای اسکلتیـعضلانی
روش کار: مرور منابع معتبر و مقالات علمی




