در آمریکا بالغ بر 4 میلیون نفر مبتلا به آمفیزم (emphysema) هستند که این رقم 1.7 درصد از کل جمعیت آمریکا را دربر می گیرد. در سال 2013، 8284 نفر بواسطه این بیماری در آمریکا جان خود را از دست دادند.
آمفیزم چیست؟
آمفیزم عارضه ای است که سبب بزرگ شدن کیسه های هوایی ششها می شود. این عارضه در بیماری انسداد ریوی مزمن نقش دارد.
در این بیماری آلوئولهای (alveoli) انتهای برونشیولها (bronchioles) ششها به دلیل تخریب دیواره شش بزرگتر می شوند. وجود کیسه های هوایی کمتر و تخریب بیشتر آنها به معنی کاهش سطح تبادل اکسیژن به خون و خروج دی اکسید کربن می شود.
آسیب ناشی از این بیماری برگشت پذیر نبوده و دائمی است و این امر سبب کاهش عملکرد ریه و تنفس می شود. آسیبهای ناشی از این عارضه می تواند به صورتهای مختلفی نظیر تخریب، کولاپس یا روی هم افتادن، نازک شدن، کشیده شدن یا اتساع بیش از اندازه کیسه های هوایی رخ دهد.
عوامل آمفیزم
عمده ترین عامل ایجاد آمفیزم و COPD، کشیدن سیگار است. 90 درصد موارد COPD ناشی از سیگار کشیدن است. با این وجود سیگار کشیدن همواره منجر به این عارضه نمی شود وCOPD تنها در سیگاریهایی که به صورت ژنتیکی در مقابل این بیماری آسیب پذیرند رخ می دهد.
با وجود اینکه سیگار عامل اصلی این عارضه است ولی عوامل زیر نیز می توانند خطر بروز این بیماری را افزایش دهند:
- وزن کم بدن
- اختلالات تنفسی در دوران کودکی
- در معرض دود سیگار بودن
- آلودگی هوا
- گرد و غبارهای صنعتی (به عنوان مثال غبار صنعتی، ایزوسیانید، کادمیوم)
ژنتیک می تواند منجر به نوع خاصی از COPD شود. آمفیزم می تواند به دلیل کمبود آنتی تریپسین-ایجاد شود. این پروتئین در حفاظت ششها درمقابل تخریب بافتهای حفره ای ضروری است. کمبود این ماده مادرزادی است.
بیماری ژنتیکی دلیل بروز زودرس این عارضه در بسیاری از غیر سیگاریها است. به هر حال سیگار کشیدن سرعت بروز و پیشرفت این عارضه را بسیار افزایش می دهد.
علائم آمفیزم
دو علامت عمده این عارضه عبارتند از:
- تنگی نفس
- سرفه کردن
تنگی نفس همچنین به عنوان دیس پنه (dyspnea) شناخته می شود. علائم ممکن است تنها در حیتن فعالیتهای بدنی بروز کند ولی در مراحل پیشرفته تر در زمان استراحت نیز وجود دارند. بروز و پیشرفت آمفیزم و COPD سالها بطول می انجامند.
ممکن است علائم دیگری نظیر علائم زیر نیز، بویژه در بیماریهای ریوی پیشرفته بروز کنند:
- عفونتهای متوالی ششها
- مخاط زیاد (خلط )
- خس خس سینه
- کاهش وزن
- خستگی
- کبودی لبها و ناخنها
- اضطراب، افسردگی
- اختلالات و مشکلات خواب
- سردردهای صبحگاهی که نشان دهنده مشکلات تنفسی در حین خواب هستند (هیپوکسی)
بسیاری از علائم این عارضه و COPD با سایر عارضه های پزشکی مشترک هستند به همین دلیل معاینه و تشخیص این عارضه توسط پزشک بسیار ضروری است.
آزمایشات و تشخیص آمفیزم
آزمایشات ویژه ای برای تشخیص آمفیزم و COPD وجود دارند و همچنین پزشکان معاینات بدنی و سوالاتی در زمینه سابقه پزشکی و خانوادگی از بیمار به عمل می آورد. این آزمایشات در متمایز کردن این بیماری از بیماریهای مشابه نظیر آسم و نارسایی قلبی مهم هستند.
اگر سیگار و سایر عوامل خطرساز عامل این بیماری نباشند آزمایشات در جهت تشخیص علت این عارضه انجام می شود.
آزمایشات عملکرد ششها
آزمایشات ششها که به عنوان آزمایشات عملکرد ریه نیز شناخته می شوند در تشخیص آمفیزم استفاده می شوند. این آزمایشات ظرفیت ششها را در تبادل گازهای تنفسی می سنجند و شامل اسپیرومتری (spirometry) هستند.
آزمایشات عملکرد ششها برای موارد زیر انجام می شود:
- تائید محدودیت جریان هوا
- مشخص کردن شدت و قابلیت برگشت محدودیت ایجاد شده (در پاسخ به داروها)
- متمایز کردن COPD از دیگر اختلالات ریوی
آزمایشات عملکرد ششها همچنین به بررسی پیشرفت بیماری و ارزیابی پاسخ بدن به درمانها نیز کمک کننده هستند.
اسپیرومتری انسداد جریان هوا را ارزیابی می کند. برای این آزمایش بیماران باید به شدت و سرعت در داخل مجرایی بدمند. این مجرا متصل به دستگاه سنجش حجم و سرعت جریان هوای خروجی است. حجم هوای خروجی با فشار در یک ثانیه تحت عنوان FEV شناخته می شود. چهار مرحله از بیماری COPD بر اساس درصد این معیار تعیین می شود.
دیگر آزمایشات
عکسبرداری اشعه ایکس و سی تی اسکن از ششها و همچنین تحلیل گازهای موجود در خون برای ارزیابی تبادل اکسیژه و دی اکسید کربن؛ از دیگر آزمایشاتی هستند که برای بررسی پیشرفت و تشخیص این بیماری مورد استفاده قرار می گیرند.
درمانهای آمفیزم
در مدیریت و درمان آمفیزم و COPD دو روش اساسی وجود دارد: درمانهای پزشکی و درمانهای حمایتی که شامل اکسیژن درمانی و کمک به ترک سیگار. این بیماری مزمن و پایدار به صورت پیوسته تحت درمان قرار می گیرد تا علائم آن کاهش و از وخیم تر شدن و پیشرفت آن جلوگیری شود.
دارو درمانی
اساس درمان مبتلایان به COPD و آمفیزم داروهای گشاد کننده های برونش از طریق تنفس (inhaled broncholidators) هستند که علائم این عارضه را کاهش می دهند. این داروها به آزاد کردن و باز کردن مسیرهای هوایی در ششها کمک می کنند و شامل داروهای زیر هستند:
- آگونیست بتا (beta-agonists) که باعث آزاد شدن عضله صاف برونش (bronchial smooth muscle) و افزایش شفافیت موکوسیلاری (mucociliary clearance) می گردند.
- آنتی کولینرژیک ها-anticholinergics (آنتی موسکارینیکها-antimuscarinics) که عضله صاف برونش (bronchial smooth muscle) را آرام می کند.
هر دو نوع این گشاد کننده های برونش (bronchodilator) در صورت استفاده منظم در بهبود عملکرد ششها و افزایش توان ورزشی موثر هستند. استفاده از داروهای کوتاه مدت در مقابل داروهای بلند مدت و نوع درمان بستگی به فاکتورهای شخصی فرد و علائم بیماری دارد. مثالهایی از گشاد کننده های برونش عبارتند از آلبوترول (albuterol)، فورموترول (formoterol)، اینداکاترول (indacaterol) و سالمیترول (salmeterol).
داروهای کورتیکواستروئید نیز ممکن است برای افراد مبتلا به COPD و آمفیزم تجویز شوند، که شامل فلوتیکازون (fluticasone) روزانه 500 تا 1000 میکروگرم و بکلومتازون (beclomethasone) روزانه 400 تا 2000 میکروگرم است.
اکسیژن درمانی
با پیشرفت آمفیزم و رو به زوال گذاشتن عملکرد ریه و تنفس، دم و بازدم به سختی انجام می شود. اکسیژن درمانی انتقال اکسیژن به ششها را بهبود می بخشد و برای این منظور وسایل مختلفی همانند وسایل کمک تنفسی قابل استفاده در منزل موجود است.
با توجه به نتیجه مورد نظر و مدت زمانی که در منزل یا خارج منزل سپری می شود یکی از انواع سیستمهای مترکز کننده اکسیژه، سیستمهای اکسیژن مایع یا سیلندرهای گاز فشرده شده مورد استفاده قرار می گیرد.
اکسیژن درمانی می تواند به مدت 24 ساعت یا 12 ساعت در طی شب مورد اسفاده قرار بگیرد. با استفاده از اکسیژن درمانی طول عمر افراد مبتلا به آمفیزم یا COPD افزایش می یابد.
پروسه درمانی با سنجش اشباع اکسیژن و احتمالاً خواب مبتلایان دنبال و بررسی می شود.
در مسافرتهای هوایی با توجه به سطح پائین تر اکسیژن، احتمالاً استفاده از اکسیژن مکمل ضروری است.
توان بخشی ریوی
توان بخشی ریوی برنامه مراقبتی از بیماران مبتلا به آمفیزم است که شامل اقدامات حمایتی نظیر ترک سیگار و تغذیه و کمک برای داشتن فعالیتهای بدنی، آموزش و مداخلات رفتاری می شود.
توان بخشی ریوی ممکن است خط سیر بیماری را تغییر ندهد ولی می تواند در بهبودی زندگی با وجود داشتن این عارضه و همچنین توانایی ورزش کردن و سطح کیفی زندگی نقش داشته یاشد.
پیشگیری: ترک سیگار
با توجه به اینکه سیگار کشیدن یکی از دلایل قطعی آمفیزم و COPD است قطعاً عدم استعمال سیگار یا ترک سیگار می تواند نقش مهمی در پیشگیری از این عارضه داشته باشد.
در صورت مبتلا بودن به این عارضه، ترک سیگار مانع از نارسایی عملکرد ششها نمی شود ولی باعث کاهش سرعت رو به زوال رفتن عملکرد ششها می گردد.
واکسیناسیون
واکسیناسیون از تشدید علائم مبتلایان به آمفیزم و COPD جلوگیری می کند. واکسیناسیون سالانه در مقابل آنفلوانزا الزامی است و هر پنج سال یکبار در مقابل ذات الریه ممکن است توصیه شود.
تغذیه
کاهش حجم ششها منجر به نیاز به انرژی بیشتر برای فعالیتهای روزانه می گردد. بنابراین مبتلایان به این عارضه در خطر کاهش وزن و سوء تغذیه قرار دارند.
اگرچه حفظ تغذیه مناسب و مافی بسیار مهم است ولی اضافه وزن زیاد برای مبتلایان به این بیماری مناسب نبوده و توصیه می شود وزنشان را کاهش دهند.
عمل جراحی
ممکن است مبتلایان به آمفیزم شدید تحت عملهای جراحی نظیر عمل جراحی کاهش حجم ششها یا به عنوان آخرین راه عمل جراحی تعویض شش قرار بگیرند. درعمل جراحی کاهش حجم ششها، قسمتهای کوچکی از بافتهای آسیب دیده شش، آمفیزماتوس (emphysematous) برداشته می شود. اعتقاد بر این است که این عمل جراحی برگشتن به حالت اولیه ششها را سریعتر و عملکرد دیافراگم و در موارد شدید عملکرد ششها و استقامت در ورزش و سطح زندگی را بهبود می بخشد.
عمل جراحی تعویض شش اگرچه طول عمر را تغییری نمی دهد ولی در موارد ابتلا به آمفیزم شدید باعث ارتقائ سطح زندگی مبتلایان می شود. البته در صورت انجام این عمل مبتلایان باید برای مقابله با پس زدن بافتهای پیوندی توسط سیستم ایمنی بدن، به صورت مادام العمر دارو مصرف کنند. ممکن است یک شش یا هر دو شش تعویض شوند.
درمان تشدید بیماری
دارو و اکسیژن درمانی در هنگام بروز و گسترش عوارض استفاده می شوند. ممکن است در هنگام تشدید حاد علائم این عارضه توسط عفونت باکتریایی ، انتی بیوتیکها مورد استفاده قرار بگیرند.
در بسیاری از موارد هنگام تشدید COPD از داروهای کورتیکواستروئید همانند پردنیزون (prednison) استفاده می شود.
سرفه کردن و درد شدید ممکن است با استفاده از داروهای مخدر تخفیف داده شوند.
پیشرفتهای تحقیقاتی زیادی در زمینه درمان این بیماری صورت گرفته است. دانشمندان در دانشگاه تگزاس موفق به پرورش بافتهای ریه با استفاده از سلولهای بنیادی شده اند. تحقیقات در زمینه درمان این بیماری همچنان ادامه دارد.
منبع:Medical News Today
لینک منبع:http://www.medicalnewstoday.com/articles/8934.php
