فلج مغزی عمدتاً به دلیل آسیبهای قبل تولد و در موارد اندکی به دلیل آسیبهای پس از تولد رخ می دهد. در تشخیص این عارضه و مراقبت از بیماران راهکارهای ویژه ای وجود دارد.
چه عواملی باعث فلج مغزی می شود؟
کنترل عضلات توسط مخ صورت می گیرید. فلج مغزی ممکن است به عنوان یک عارضه عضلانی درنظر گرفته شود ولی در واقع در اثر آسیب به مخ ایجاد می شود. مخ همچنین مسئول حافظه، توانایی آموختن و مهارتهای ارتباطی است. به همین دلیل است که برخی مبتلایان به فلج مغزی دچار مشکلات ارتباطی و یادگیری هستند. آسیب به مخ گاهی اوقات روی بینایی و شنوایی تاثیر می گذارد.
برخی کودکان در حین تولد دچار کمبود اکسیژن می شوند. به همین دلیل پزشکان در گذشته تصور می کردند که فقدان اکسیژن (asphyxia) در حین تولد سبب آسیب مغزی می شود. ولی در دهه 1980 دانشمندان کشف کردند که کمتر از یک دهم فلجهای مغزی به واسطه کمبود اکسیژن در حین تولد بوجود می آید. در بیشتر موارد آسیب مغزی در کودکان مبتلا به فلج مغزی؛ قبل از تولد آنها و بویژه در شش ماه اول بارداری رخ می دهند.
کارشناسان معتقدند که آسیب مغزی در این عارضه سه دلیل عمده دارد:
لوکومالاسی پیرامون بطنی (periventricular leukomalacia-PVL)
منظور از PLV آسیب به ماده سفیدرنگ مغز است. کارشناسان معتقدند که فقدان اکسیژن ممکن است سبب تخریب سلولهای مغزی جنین شود. ممکن است ابتلای مادر به یک عفونت همانند سرخچه (روبلا)، فشارخون خیلی پائین، زایمان زودرس یا مصرف یک داروی غیر مجاز در طی بارداری منجر به PVL گردند.
رشد غیر طبیعی مغز
اگر رشد مغز دچار تغییر و تحول شود نحوه ارتباط مغز با عضلات بدن و همینطور دیگر اعمال آن تحت تاثیر قرار می گیرند. کارشناسان معتقدند هرنوع نابه هنجاری در رشد مغز می تواند عامل قوی در ایجاد فلج مغزی باشد. به ویژه در طی شش ماه اول بارداری، جنین در مقابل رشد غیر طبیعی مغز به شدت آسیب پذیر است. این امر می تواند به دلیل جهشهای ژنتیکی مسئول رشد مغز، برخی عفونتها همانند توکسوپلاسموزیس (toxoplasmosis)- یک نوع عفونت انگلی، تبخال (herpes) یا ویروسهای مشابه تبخال و آسیب به سر نوزاد متولد نشده رخ دهد.
خونریزی مغزی (intracranial hemorrhage)
خونریزی داخل مغز به دلیل سکته مغزی جنین بوجود می آید. در اثر خونریزی مغزی رسیدن خون به بافت حیاتی مغز متوقف می شود که متعاقباً منجر به آسیب مغزی یا مرگ مغزی می شود. خون خارج شده از رگها می تواند لخته شده و به بافت اطراف آسیب بزند.
عوامل متعددی سبب سکته مغزی در کودک در دوران بارداری و تولد می شوند که عبارتند از:
- لخته شدن خون در جفت که مانع جریان خون می شود
- اختلال انعقاد خون در نوزاد
- وجود وقفه هایی در جریان خون شریانی به مغز کودک
- ابتلای سابق مادر به پری اکلامپسیا یا پره اکلامپسی (pre-eclampsia) که درمان نشده است
- عمل سزارین اورژانسی (فوری)
- طولانی شدن مرحله دوم زایمان
- استفاده از دستگاه واکیو در به دنیا آمدن کودک
- ابتلا کودک به ناهنجاریهای قلبی
- التهاب جفت
- ناهنجاریهای بند ناف
- ابتلای مادر به یک عفونت التهابی لگن
همچنین طبق نظر کارشناسان هر عاملی که سبب تولد زودرس یا نوزاد کم وزن شود بطوریکه نوزاد توانایی مقابله با استرسها و تنشهای خارج از رحم را نداشته باشد خطر فلج مغزی را افزایش می دهد. عوامل زیر نیز ممکن است مرتبط با افزایش خطر ابتلا به فلج مغزی باشند:
- چندقلویی
- جفت آسیب دیده
- بیماریهای مقاربتی (sexually transmitted disease-STD)
- مصرف الکل توسط مادر باردار
- مصرف داروهای غیر مجا توسط مادر باردار
- قرارگیری مادر باردار در معرض سایر مواد سمی
- عدم تغذیه مناسب مادر باردار
- مافورمیشن تصادفی (random malformation) مغز کودک
- لگن خاصره کوچک مادر
- زایمان بریچ (breech)- به دنیا آمدن کودک با پا یا باسن
آسیب مغزی پس از تولد
شمار کمی از فلجهای مغزی به دلیل آسیبهای پس از تولد رخ می دهند. این آسیبها می توانند به دلیل یک عفونت همانند مننژیت، آسیب به سر، غرق شدن یا مسمویت باشد. این آسیبها در صورتی منجر به فلج مغزی می شوند که درست بعد از تولد رخ دهند چرا که با در دوران بعدی زندگی کودک، مغز قویتر شده و می تواند در مقابل این آسیبها مقاومت کند.
طبق مطالعات اخیر احتمال می رود عوامل ژنتیکی نیز در بروز فلج مغزی نقش داشته باشند.
تشخیص فلج مغزی
در صورتیکه مادر درباره رشد کودک نگران است باید حتماً به پزشک عمومی یا پزشک اطفال مراجعه نماید. پزشک درباره سوابق پزشکی کودک و مشخصه های رشد وی از مادران می پرسد. همچنین سوابق پزشکی مادر در دوران حاملگی بررسی می شود.
پزشک کودک را معاینه می کند و نحوه نگه داشتن بدن در موقیتهای مختلف، حرکات، تن عضلانی، مهارتهای حرکتی و عکس العملهای کودک را مشاهده می کند. اگر کودک سنش از نوزاد بیشتر باشد ممکن است پزشک کودک را به یک روان شناس یادگیری، جهت ارزیابی رشد هوشی ارجاع دهد.
رد کردن احتمال سایر بیماریها
عوارض دیگری که ممکن است علائم مشابهی با فلج مغزی داشته باشند همانند تومور یا دیستروفی عضلانی (تحلیل عضلانی) لازم است رد شوند. آزمایشات زیر به پزشکان در تشخیص فلج مغزی کمک می کنند:
- آزمایشات خون
- آلترا سوند جمجمه (cranial ultrasound): عکسبرداری التراسوند به پزشکان در دیدن بافت مغزی کودک کمک می کنند
- عکسبرداری ام آر آی
- سی تی اسکن
در سه یا چهار سالگی تشخیص جامعتری از فلج مغزی امکان پذیر است با این وجود شدت این عارضه تا چهار یا پنج سالگی قابل ارزیابی نیست.
تشخیص فلج مغزی مستلزم ارزیابیها و بررسیهای منظم کودک است. تشخیص جامع و مطمئن تنها پس از ارزیابیهای دقیق و بررسی عوامل مختلف به کرات و در طی زمان امکان پذیر است.
مراقبتهای فلج مغزی چیست؟
در انگلستان و بیشتر کشورهای اروپائی کانادا در صورت تشخیص فلج مغزی در کودک، خانواده کودک به تیمی متشکل از متخصصین و خدمات جهت مراقبت ازکودک معرفی می شوند. این تیم معمولاً از پزشک عمومی، یک مددکار اجتماعی، فیزیوتراپ، یک گفتار درمانگر، کار درمانگر و یک روان شناس یادگیری تشکیل می شود. در کانادا و اروپای غربی تمامی این خدمات و موارد کاملاً رایگان است. یک برنامه مراقبتی برای کودک و خانوده کودک تهیه می شود. با بزرگتر شدن کودک، این برنامه مرور و تجدید می شود.
مراقبت از بیمار فلج مغزی کاملاً به نیازهای مبتلا وابسته است. هدف کمک به کودک در داشتن حداکثر استقلال در طی زندگیش است.
آیا فلج مفزی قابل پیشگیری است؟
در جهت پیشگیری از فلج مغزی می توان اقداماتی انجام داد ولی فلج مغزی در بسیاری از موارد غیر قابل پیشگیری است. مادر باردار باید:
- از بروز بودن تمام واکسیناسیونهایش مطمئن باشد.
- تمام مراجعات پزشکی پیش از تولد را انجام دهد
- در تمام مدت بارداری از مصرف مشروبات الکلی بپرهیزد.
- از سیگار کشیدن در تمام دوران بارداری پرهیز کند.
- در تمام دوران بارداری تمرینات ورزشی مناسب را انجام دهد و البته در زمینه نوع و روش انجام آنها با پزشک مشورت کند.
- در تمام دوران بارداری تغذیه مناسبی داشته باشد.
- ناسازگاری ار هاش (Rh incompatibility) احتمالی تشخیص داده شود (معمولاً برای بارداریهای دوم و سوم).
درباره علائم و انواع فلج مغزی در اینجا بخوانید.
نگارنده: زری هاشمی
منبع: Medical News Today
لینک منبع:http://www.medicalnewstoday.com/articles/152712.php
