بیماری قلبی-ریوی (pulmonary heart disease) PHD: بیماری قلبی-ریوی PHD: اثرات متقابل ریه و بطن راست
شکل 1: سیستم قلب و ریه
بیماری قلبی-ریوی PHD: اثرات متقابل ریه و بطن راست
بیماری قلبی-ریوی اصطلاحا کور پولمونال یا PHD (pulmonary heart disease/ cor pulmonale) نام دارد. بطن راست قلب بیش از حد بزرگ می شود و ساختار و عملکرد آن مختل می شود. اختلال بطن به دو علت رخ می دهد. 1. در نتیجه ی فشارخون بالای ریوی (PH) و یا 2. در اثر افزایش مقاومت عروق ( ناشی از انسداد جریان از بطن راست به شریان ریوی Pulmonic stenosis). هر دو علت رابطه تنگاتنگی با هم دارند.
برای فهم اثرات متقابل بطن راست و ریه، باید با ساختار و عملکرد هر یک از آن ها آشنا باشیم. ویدیوی زیر به فهم رابطه ریه و بطن راست قلب کمک می کند.
مقدمه ای بر اثرات متقابل سیستم قلبی-عروقی-تنفسی
تاثیرات سیستم های قلب-عروق و تنفس بر هم لزوما مستقیم و خطی نمی باشد. اختلالات تنفسی (تبادل هوای غیرعادی در ریه ها) بر سیستم های عروقی، قلبی، کلیوی و هورمونی-اعصاب اثر می گذارد. بیماری های تنفسی مزمن بر تعاملات شریان های وصل کننده ی بطن راست و ریه ها (RV-PA) اثر می گذارد.
همچنین، فعالیت سیستم عصبی، تغییر ویسکوزیته خون، تغییر ظرفیت نگهداری آب و نمک در بدن بر RV-PA اثر می گذارند. سمت چپ قلب نیز از اختلال سیستم های تنفسی-عروقی-عصبی-هورمونی تاثیر می پذیرد. در اینجا، با چندین سیستم پیچیده روبرو هستیم که دایم تعامل دارند. فهم این پیچیدگی ها چندان آسان نیست. و مطالعات و امکانات گسترده ای می طلبد.
تقسیم بندی کلی بیماری های قلبی ریوی بر اساس اثرات متقابل بطن راست و ریه
بیماری های قلبی-ریوی (PHD) را می توان به دو دسته تقسیم کرد: نوع 1 و نوع 2. در نوع 1، اختلالات ریوی مزمن (CRD) جدی تر از اختلالات قلبی-اختلالات جریان خون هستند. بر خلاف نوع 1، تعداد کمتری از مردم به نوع دوم مبتلا می شوند. در نوع دوم، سمت راست قلب، عروق (شریان ها) و ریه ها هر سه دچار مشکل می شوند. علایم فیزیولوژیکی بیماران قلبی-عروقی- تنفسی با هم فرق دارد. در نتیجه، با تقسیم بندی بیماران به دو گروه می توان اثرات متقابل بطن و ریه را بهتر شناخت.
اکنون برای فهم بهتر اثرات متقابل بطن راست و ریه، برخی مفاهیم مرتبط را توضیح می دهیم.
مفهوم فشار خون بالای ریه (PH): علت اولِ اختلال بطن راست در بیماری قلبی-ریوی PHD
بطن راست قلب (RV) با انواعی از بیماری های مزمن تنفسی ارتباط دارد. یعنی، بطن راست قلب از امراض مزمن ریه تاثیر می گیرد. و ساختار و عملکرد آن مختل می شود. در مطلب قبلی گفتیم که فشار خون بالا بر بطن قلب و عروق تاثیر منفی می گذارد. فشارخون بالای ریوی (pulmonary hypertension=PH) به معنی فشار خون بالا در شریان هایی ست که از قلب به ریه ها می روند. در نتیجه ی فشارخون بالای ریوی، رگ های خونی کوچک در ریه (آرتریول های ریه) باریک، مسدود یا نابود می شوند. اکنون درباره رابطه بطن راست و قلب توضیحات بیشتری می دهیم تا بدانیم چرا فشارخون ریوی بر بطن قلب اثر می گذارد.
اثرات متقابل بطن راست و ریه به لحاظ آناتومی و فیزیولوژیکی
قلب برای گردش خون در بدن کاربرد دارد و این کار به کمک بطن ها انجام می شود. قلب و ریه هر دو برای اکسیژن رسانی به بافت های بدن همکاری می کنند. قلب خون را پمپاژ می کند و ریه در آن اکسیژن می گذارد. سپس، خون حاوی اکسیژن غنی برای تغذیه سلول ها گردش می کند. خون پر از اکسیژن به بافت ها و سلول ها می رسد.
سپس، خونی با اکسیژن پایین (خون دی اکسیژنه) باز از بافت ها جمع آوری شده و به دهلیز راست قلب باز می گردد. دهلیز راست منقبض می شود تا خون را به بطن راست برساند. با انقباض بطن راست، خونی که اکسیژن کمی دارد و پر از مواد دفعی (ناخالص) بافتهاست به سوی ریه (از طریق شریان ریوی) حرکت می کند. این خون از شریان ریوی به آرتریول ریوی و رگ های بسیار کوچک کاپیلری عبور می کند تا به کیسه های هوایی ریه برای تصفیه و اکسیژن گیری دوباره برسد.
شریان بزرگ ریوی در ریه به شاخه هایی (رگ های کوچکی) به نام آرتریول ریوی تقسیم می شود. حتی رگ های بسیار کوچکتری به نام کاپیلری (capillary) نیز وجود دارند که مستقیم به کیسه های هوایی ریه وصل هستند. (شبیه تقسیم بندی شاخه های درخت و برگ ). کوچکی رگ های آرتریول و مویرگ های کاپیلری ریه برای این است که گازها به راحتی جریان یابند. خون به کمک کاپیلری دوباره از اکسیژن پر و از دی اکسید کربن تخلیه می شود. این بار خون به بطن چپ قلب باز می گردد. بظن چپ با انقباض خون را دوباره به بافت ها برای ادامه حیات می رساند.
شکل 5. اثر فشار خون ریوی بر بطن راست قلب: دایره سمت راست تصویر اختلال ساختار بطن را نشان می دهد.
قلب و ریه یک زوج واحد می باشند. هم از نظر آناتومی و هم از نظر فیزیولوژی به هم وابسته هستند. بطن راست نسبتا غیر عضله ای ست و به ریه متصل است. بطن راست به منزله ی یک ژنراتور جریان خون می باشد. یعنی، حجم زیادی از خون را با فشار پایین، اکسیژن تخلیه شده و صرف انرژی بهینه به ریه ها تحویل می دهد. بطن چپ (LV) خون را با فشار بسیار بیشتری با همان جریان به بافت ها می رساند.
علت دوم اختلال بطن راست در بیماری قلبی-ریوی PHD
مویرگ های کاپیلاری (Capillary) ریه و رابطه آن ها با بطن راست قلب و فشار خون
قبلا گفتیم که فشارخون دیاستولیک ناشی از باریک شدن عروق کوچک آرتریول، که خود به مویرگ های کوچک کاپیلاری (حاوی سلول خونی) قرمز ) متصلند، می باشد.. همچنین، اشاره کردیم که فشار بالای دیاستولیک خود بر عملکرد قلب اثر منفی می گذارد. در واقع همین مویرگ های خونی بسیار کوچک کاپیلری هستند که اجازه می دهند جریان خون به بافت برسد. تبادلات آب، اکسیژن، دی اکسید کربن، مواد مغذی و دیگر مواد بین خون و بافت از طریق رگ های کاپیلری انجام می شود. مویرگ های کاپیلری گروهی و در قالب یک شبکه کار می کنند.
هر چه قدر سلول فعال تر باشد، مویرگ های کاپیلری خونی بیشتری برای گردش خون و تبادل مواد مورد نیاز بافت باید همکاری کنند. مویرگ های کاپیلری با میکروسکوپ دیده می شوند. اما حضور و فعالیت مویرگ کاپیلری قابل دید است. برای مثال، زمانی که گونه شما قرمز می شود، این قرمزی همان موریگ های کاپیلری فعال است. دیواره مویرگ کاپیلری ضخامتی معادل ضخامت یک سلودارد. شکل زیر گروه مویرگ های خونی کاپیلری با اندازه یک سلول را نشان می دهد.
خلاصه مطلب بالا: بیماری های ریوی بر قلب و عروق اثر منفی دارند. اگر فشار خون ریوی( PH) بالا باشد، مویرگ های کاپیلاری مسدود می شوند. فشار خون بالا یعنی نیروی بیشتر بر دیواره رگ های خونی وارد شده و آن ها را تنگ تر می کند. اگر فشار بیش از حد باشد، این مویرگ ها پاره می شوند. وقتی مویرگ های کاپیلاری در کیسه هوایی ریه پاره شوند، اکسیژن دهی به خون مختل می شود و خون به بافت ها نمی رسد. برای همین، عوارضی مانند سکته یا حمله قلبی پیش می آید. در نتیجه، باید تا می توانیم فشارخون خود را کنترل و سبک زندگی سالمی داشته باشیم. مطالب ما درباره سیستم قلبی-عروقی-تنفس ادامه دارد.
پژوهشگر: مریم اکبری زاده بات تلگرامی سوال از پزشکان و دریافت سریع پاسخ: askq_bot@
