سیاتیک (Sciatica) به هر نوع درد ناشی از عصب سیاتیک اطلاق می شود. هر عاملی که سبب تحریک عصب سیاتیک گردد می تواند سبب درد خفیف تا شدید سیاتیک گردد. معمولاً این درد ناشی از فشرده شدن ریشه عصب در ستون فقرات کمری (lumbar)، ناحیه پائین پشت، است. اغلب سیاتیک را معادل درد پشت درنظر گرفته می شود در حالیکه سیاتیک تنها به کمر و پشت محدود نمی شود.
عصب سیاتیک بلندترین و گسترده ترین عصب در بدن است. این عصب از ناحیه پائین کمر شروع و از داخل باسن و رانها و پاها عبور کرده و تا زیر زانوها ادامه دارد. عصب سیاتیک چندین عضله در پائین پاها را کنترل می کند و این نواحی بواسطه این عصب به لمس کردن حساس هستند.
سیاتیک در واقع یک عارضه نیست بلکه خود علامتی از وجود مشکلی دیگر است که عصب سیاتیک را هم درگیر کرده است.
انواع سیاتیک
دو نوع درد سیاتیک وجود دارند که عبارتند از:
سیاتیک حاد (کوتاه مدت)
سیاتیک حاد معمولاً نیاز به درمان تخصصی ندارد. علائم این نوع سیاتیک به میزان قابل توجهی با استفاده از مسکنهای در دسترس همراه با کمپرسهای گرم و سرد و همچنین تمرینات ورزشی کاهش می یابند.
سیاتیک مزمن (طولانی مدت)
درمان سیاتیک مزمن به فیزیوتراپی نیاز دارد که می تواند شامل تمرینات ورزشی، استفاده از گرما و سایر روشها باشد. در موارد نادر ممکن است در درمان سیاتیک به عمل جراحی نیاز باشد.
سیاتیک حاد ممکن است بین چهار تا هشت هفته بطول انجامد در حالیکه سیاتیک مزمن بیش از این ادامه دارد.
عوامل ایجاد کننده سیاتیک
سیاتیک خود یک علامت شایع از چندین عارضه مختلف است که شایعترین این عارضه ها فتق دیسک (herniated disc) یا همان دیسک خارج شده است.
ستون فقرات از سه بخش تشکیل شده است:
- مهره ها یا همان استخوانهای منفردی که اعصاب زیرین را حفظ می کنند.
- اعصاب
- دیسکها
دیسک از یک نوع بافت قوی و انعطاف پذیر (غضروف) تشکیل شده است که همانند یک بالشتک بین دو مهره ستون فقرات قرار می گیرد و امکان انعطاف پذیر بودن ستون فقرات را بوجود می آورد. فتق دیسک یا دیسک خارج شده زمانی اتفاق می افتد که دیسک موقتاً از جای خود خارج شده و به عصب سیاتیک فشار وارد می کند.
دیگر دلایل ایجاد سیاتیک عبارتند از :
- تنگی مجرای ستون فقرات کمری یا تنگی کانال نخاعی: تنگی نخاعی یا به عبارت بهتر تنگی کانال نخاعی (کانال وسط مهره ها که تخاع در آن قرار دارد و اعصاب از آن خارج می شود) در ناحیه کمر ممکن است سبب فشار آوردن به عصب سیاتیک شود.
- اسپوندیلوز یا آرتروز ستوان فقرات: عارضه ای که در آن ممکن است یکی از دیسکهای بین مهره ای روی مهره پائینی به سمت جلو بلغزد و عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهد.
- تومورها: تومورهای ستون فقرات ممکن است ریشه عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهند.
- عفونتها: عفونتهای داخل ستون فقرات نیز ممکن است عامل سیاتیک باشند.
- صدمه: صدمه به ستون فقرات نیز می تواند منجر به تحت فشار قرار دادن عصب سیاتیک شود.
- سندروم کودا اکوینا (cauda equina): یک عارضه نادر ولی جدی که اعصاب ناحیه پائین نخاع را تحت تاثیر قرار می دهد و نیاز به درمان سریع دارد. این سندروم می تواند به سیستم عصبی آسیب همیشگی وارد کرده و حتی منجر به فلجی شود.
در بسیاری از موارد دلیل مشخص و منحصر به فردی برای درد سیاتیک وجود ندارد. هر عاملی که سبب تحریک عصب سیاتیک شود می تواند منجر به درد سیاتیک گردد. به هر حال اعتقاد بر این است که مجموعه ای از تنشهای عضلانی، استخوانی و مفصلی ممکن است به درد سیاتیک منتهی شود به همین دلیل است که درد سیاتیک در افراد بالای 40 سال بیشتر دیده می شود.
عوامل خطرساز در ایجاد سیاتیک
عامل خطرساز هر موردی است که خطر بروز یک عارضه یا بیماری را افزایش می دهد. عوامل خطرساز سیاتیک عبارتند از:
- سن: با توجه به تحلیل رفتن دیسکهای بین مهره ای در دهه 30 سالگی یا چهل سالگی خطر بروز سیاتیک بیشتر است.
- شغل: مشاغلی که نیاز به بند کردن اجسام سنگین و به صورت طولانی ودت توسط شخص دارند.
زندگی بدون تحرک: افرادی که به مدت طولانی می نشینند و زندگی بدون تحرکی دارند در قیاس با افرادی که زندگی فعالی دارند، بیشتر در معرض خطر سیاتیک هستند.
علائم سیاتیک
علامت اصلی سیاتیک، دردها تیرکشنده در امتداد عصب سیاتیک در هر قسمتی از بدن، از ناحیه پائین کمر تا باسن و پشت رانها و پاها است. البته معمولاً یکی از پاها درگیر این درد می شود. این درد می تواند ازدر خفیف تا درد تیز یا ناراحتی شدید باشد و ممکن است در صورت نشستن به مدت طولانی بدتر شود.
دیگر علائم شایع سیاتیک عبارتند از:
- بی حسی در پاها در امتداد عصب؛ گاهی اوقات این بی حسی تنها در یک قسمت از پا وجود دارد درحالیکه درد در بخشهای دیگر پا نیز مشاهده می شود.
احساس گزگز (سوزن سوزن شدن) در پاها و انگشتان پاها.
تشخیص سیاتیک
اگر علائم سیاتیک خفیف بوده و بیشتر از چهار تا هشت هفته ادامه نداشته باشند، احتمالاً شما مبتلا به سیاتیک حاد هستید و درمان پزشکی معمولاً ضروری نیست چراکه این نوع از سیاتیک به خودی خود حل می شود.
توضیح کاملی از سابقه درد، تشخیص سیاتیک را سرعت می بخشد. همچنین پزشک ممکن است از شما بخواهد یک سری حرکات ورزشی که به عصب سیاتیک کشش وارد می کنند را انجام دهید. در صورتیکه در حین انجام این حرکات دردی تیرکشنده در پائین کمریا پا بوجود آید نشان دهنده سیاتیک است.
اگر درد بیشتر از چهار تا هشت هفته بطول انجامد آزمایشات تشخیصی با استفاده از عکسبرداری همانند اشعه ایکس یا ام آر آی ممکن است در تشخیص عامل وارد کننده فشار به عصب سیاتیک و بروز علائم سیاتیک، کمک کننده باشد.
درمانهای سیاتیک
درمانهای ساتیک حاد و مزمن به شرح زیر است.
سیاتیک حاد
- مسکنها در دسترس: این مسکنها علائم سیاتیک را تخفیف می دهند. داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی همانند ایبوپروفن توصیه می شوند. استامینوفن (تیلنول، پاراسیتامول) برای استفاده ادامه دار پیشنهاد می شوند. توجه باید داشت که تمام مسکنها برای هر بیمار مناسب نیستند و در استفاده از این مسکنها نیز باید با پزشک مشورت کرد.
- تمرینات ورزشی: همانند راه رفتن و کششهای ملایم و سبک.
- کمپرسهای سرد و گرم: این کمپرسها به کاهش درد کمک می کنند. معمولاً استفاده از هر دو نوع کمپرس به صورت متناوب مفید است.
سیاتیک مزمن
درمان سیاتیک مزمن معمولاً ترکیبی از اقدامات و پیشگیریهای فردی و درمانهای پزشکی است.
- مسکنهای تجویزی: آمی تریپتیلین، گاباپنتین، کدئین که معمولاً با پاراسیتامول تجویز می شوند و همچنین دیازپام، در صورتیکه علائم شدید هستند.
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپی به شما تمریناتی در جهت تقویت عضلات کمر و بهبود انعطاف پذیری و نحوه پیشگیری از تنش و فشار در کمر را خواهد آموخت.
- درمانهای چیروپرکتیک (ماساژ و جابه جا کردن ستون فقرات): روی ستون فقرات حرکاتی در جهت کاهش فشار رو اعصاب انجام می شود که نتیجه آن کاهش درد سیاتیک است.
- رفتار درمانی شناختی (سی بی تی): با آموزش افراد در زمینه نحوه عکس العمل متفاوت در مقابل درد، به مدیریت درد مزمن کمک می کند.
- عمل جراحی: در صورتیکه علائم سیاتیک به سایر درمانها پاسخ ندهند و همچنان شدت درد سیاتیک رو به افزایش باشد، ممکن است عمل جراحی ضروری باشد. بعضی از این جراحیها عبارتند از:
لامینکتومی ستون فقرات کمری (lumbar laminectomy): این عمل جراحی روی گشاد کردن کانال نخاعی در ناحیه پائین پشت، ناحیه کمر، متمرکز است که باعث کاهش فشار رو اعصاب می شود.
دیسککتومی (discectomy): در این عمل جراحی، تمام یا قسمتی از دیسک خارج شده (دیسک هرنی) را برمی دارند.
با توجه به عامل ایجاد کننده سیاتیک، پزشک فوائد و مضرات عمل جراحی را در نظر گرفته و در صورت لزوم عمل جراحی، عمل جراحی مناسب را پیشنهاد می دهد.
پیشگیری از سیاتیک
در برخی موارد سیاتیک قابل پیشگیری نیست. به هر حال، برای کاهش خطر بروز سیاتیک، می توان تغییرات مختلفی در سبک زندگی ایجاد کرد، این تغییرات عبارتند از:
- ورزش منظم: روی تقویت عضلات مرکزی (در ناحیه شکم و کمر) که برای داشتن وضعیت درست ضروری هستند، متمرکز شوید.
- قرار دادن بدن در وضعیت مناسب: ایستادن و نشتن به صورت راست، درست بلند کردن اجسام و انتخاب تشک و بالشت مناسب برای حمایت کردن ستون فقرات.
نگارنده: زری هاشمی
منبع: Medical News Today
لینک منبع: http://www.medicalnewstoday.com/articles/7619.php
